kutubhona

«ҳаж арафадир. Йиғин кечаси бомдод намозидан олдин келган одамнинг ҳажи тўла бўлади».87 Абу Довуднинг ривоятида мана бундай дейилган:

«مَنْ أَدْرَكَ عَرَفَةَ قَبْلَ أَنْ يَطْلُعَ الْفَجْرُ فَقَدْ أَدْرَكَ الْحَجَّ»
«Тонг отмай туриб, арафага етиб келган одам ҳажга етиб келибди».88 Доруқутний ривоятида эса мана бундай дейилган:

«اَلْحَجُّ عَرَفَةُ اَلْحَجُّ عَرَفَةُ»
«ҳаж арафадир. ҳаж арафадир».89 Шундан келиб чиқадики, қурбон ҳайити куни тонгги отганидан кейин келган одамнинг ҳажи ҳаж бўлмайди. Йиғин кечаси Муздалифадаги кечадир.

Модомики, ҳаж ойлари ҳажнинг сабаблари экан, арафа куни охирлаб, ўнинчи куннинг тонгги отганидан кейин ҳажнинг муддати тугар экан, демак, ҳаж ойлари қурбон ҳайити куни тонгги отиши билан тугайди.

فَمَن فَرَضَ فِيهِنَّ الْحَجَّ فَلاَ رَفَثَ وَلاَ فُسُوقَ وَلاَ جِدَالَ فِي الْحَجِّ وَمَا تَفْعَلُواْ مِنْ خَيْرٍ يَعْلَمْهُ اللّهُ
(Бас, ким шу ойларда ўзига ҳажни фарз қилса (ҳаж қилишни ният қилса), ҳаж давомида (жуфтига) яқинлашмайди, гуноҳ ишлар, жанжал-сурон қилмайди. Қандай яхши амал қилсангиз, албатта Аллоҳ билади). Яъни, ким ўзига ўзи ҳаж қилишни фарз қилса ва ҳаж қилишга эҳром боғласа, унинг ҳажда аёли билан қўшилиши, гуноҳ ишлар қилиши ва жанжал-тўполон кўтариши мумкин эмас.
(الرفث ) сўзи жимо қилиш, аёллар олдида шу ҳақда гапириш ва ёмон, фаҳш сўзларни айтиш маъносини билдиради.
(الفسوق ) сўзи гуноҳлар ёки сўкиш, ҳақорат қилиш маъноларини англатади. Пайғамбар с.а.в. айтадилар:

«سِبَابُ الْمُسْلِمِ فُسُوقٌ»

«Мўминни сўкиш, ҳақорат қилиш фосиқликдир».90
(الجدال ) сўзи хусумат, дўстлар билан талашиб-тортишиш, жанжал-тўполон кўтариш, бақир-чақир қилиш каби маъноларни англатади. “Шариат қоидаларига риоя қилинган ҳолдаги амри маъруф ва наҳий мункар, яхшиликка буюриб, ёмонликдан қайтариш бунга кирмайди).

(87) Термизий: 814.

(88) Абу Довуд: 1664.

(89) Доруқутний: 2/241.

(90) Бухорий: 46. Муслим: 97.